De lockdowns in Coronatijd hebben er bij kinderen en jongeren flink ingehakt. Dat is inmiddels wel duidelijk. Wij spreken regelmatig leerlingen die hun motivatie voor school in de afgelopen twee en een half jaar zijn kwijtgeraakt of het moeilijk vinden een normaal leven te beginnen. Leerlingen van klas 1, 2 en 3 van het VO brachten hun schooltijd vooral thuis door, hebben weinig training in het gewone schoolse leven, kennen hun klasgenoten minder goed dan het geval zou zijn geweest als zij hun schoolcarrière zonder herhaalde lockdowns waren begonnen. Hun sociale ontwikkeling is in meerdere of mindere mate gestagneerd.
Veel kinderen zijn door de isolatie somber geworden en zien het soms niet meer zitten. Toen de scholen in november weer opengingen waren ze dan ook blij hun vrienden weer terug te zien en een normaal leven op te pakken. Helaas heeft de overheid gemeend dat nu eerst de leerachterstanden moeten worden ingehaald en veel scholen zijn in de kramp geschoten van toetsen en nog meer toetsen. Dat heeft de lage motivatie van onze leerlingen een verdere deuk gegeven.
stress
Toen ik afgelopen december een aantal natuurkundelessen ging waarnemen voor een docent die op wereldreis ging, schrok ik van de verhalen die mijn leerlingen me vertelden. De ene na de andere toets kwam voorbij en ze moesten harder werken dan ooit. Toen ik zelf een toets gaf, was het grote paniek direct al bij de eerste opgave. Hoewel ik zeker wist dat ze de stof goed beheersten, gaven ze het op als ze niet meteen zagen hoe ze de vraag moesten beantwoorden.
Nadat ik hier en daar een kleine aanwijzing gaf en ze ontdekten dat op het bord (per ongeluk) een deel van het antwoord stond, was de paniek voorbij en konden de leerlingen in alle rust de toets afmaken. Ook gaf ik hen de gelegenheid na het eind van het uur door te werken tot ze klaar waren. De resultaten waren dan ook uitstekend. De volgende lessen waren heel relaxed en ik kon met mijn klassen leuke projectjes doen die we met de sectie natuurkunde hadden ontworpen.
Wat ook opviel was dat derdeklassers gedrag vertoonden dat eerder hoorde bij brugklassers die nog moeten leren hoe het op school toegaat. Klassen bestonden uit een losse verzameling individuen zonder sociaal verband. Toen ik bij een collega binnenliep, wees ze me erop dat kinderen druk aan het praten waren, maar niet met elkaar. We zagen heel weinig gesprekken, maar veel door elkaar geroep. Niet verbazingwekkend, want deze kinderen hebben vanaf de brugklas grotendeels alleen thuis gezeten.
motivatie
Els en ik zijn met NPO-geld ingehuurd om leerlingen te helpen hun motivatie voor school terug te vinden. We vragen ons meermalen af waar we mee bezig zijn. Leerlingen motiveren voor iets waarvoor ze moeilijk kunnen worden gemotiveerd? Voor lessen die uitsluitend bedoeld zijn als voorbereiding op toetsen en waarin geen tijd is om dieper op de stof in te gaan en interessante onderwerpen te bespreken?
We hebben de opdracht om kinderen te helpen uitstel gedrag te veranderen, beter te plannen, slimmer te leren. Dat pakken we aan in een reeks gesprekken waarin we werken aan zaken als een fixed mindset, inefficiënt leren, maar ook plannen en andere executieve vaardigheden, enzovoort. Kortom: ons traject Discover!
Maar het meest doorslaggevende van onze aanpak is dat leerlingen in een eén op eén gesprek of in een groep even stoom kunnen afblazen, uitrazen, kunnen nadenken over zichzelf, kunnen praten over wat ze écht willen. Sommige leerlingen hebben aan dat laatste al genoeg om meer gemotiveerd naar school te gaan. Andere leerlingen hebben daarnaast behoefte om in een reeks gesprekken meer systematisch na te denken over wat ze al wel en nog niet kunnen en kennen.
In de meeste gevallen klauteren de kinderen weer overeind en gaan met redelijke of zelfs goede cijfers over. Even belangrijk vinden we echter dat de kinderen na onze gesprekken weer beter in hun vel komen te zitten, een voorwaarde om (ook) op school optimaal te functioneren.
npo
Vorige week gaf een onafhankelijke begeleidingscommissie van het Nationaal Programma Onderwijs, het Platform Perspectief Jongeren, een tweede advies uit. De boodschap is kort en krachtig: Leg niet de focus op leerachterstanden, maar richt je eerst op herstel van sociaal emotioneel welbevinden. “Onderwijsresultaten zijn belangrijk, maar op dit moment heeft het herstellen van de pedagogische relatie, de leermotivatie en het bieden van perspectief aan leerlingen de hoogste prioriteit.” Dat kunnen wij, vanuit de ervaring van ruim honderd gesprekken in het afgelopen half jaar alleen maar beamen.
Aan het eind van dit leerjaar zien we dat veel scholen leuke uitjes organiseren. De Efteling draait overuren. Heel leuk allemaal, maar dat had eerder moeten gebeuren, direct nadat de scholen weer open gingen. Die les is belangrijk, want een situatie als we die de afgelopen jaren hebben meegemaakt, kan zich weer voordoen. We zijn nog niet van Covid af en nieuwe pandemieën zijn in de maak.
richt je eerst op herstel van sociaal emotioneel welbevinden
Een paar citaten uit het advies van het Platform Perspectief Jongeren (PPJ):
Het is inmiddels overduidelijk dat veel en vooral kwetsbare kinderen hard zijn geraakt door de coronacrisis en de sluiting van onderwijsinstellingen. Al bestaande onderwijsachterstanden zijn vergroot en zijn gepaard gegaan met een toenemende moedeloosheid, afname van motivatie en een opeenstapeling van sociaal-emotionele problemen. Dit geldt overigens niet alleen voor leerlingen in een kwetsbare positie, maar speelt bij een bredere groep leerlingen. Voor leraren in alle sectoren van het onderwijs is het een enorme uitdaging om motivatie en leerplezier weer terug te brengen. In dit advies focussen we daarom ook op het herstellen en versterken van de pedagogische relatie in het onderwijs.
Het PPJ acht het herstel van die relatie – waarin elkaar zien, tijd, aandacht, discussie en vertrouwen centraal moeten staan – nodig om zowel de leermotivatie als de sociaal-emotionele ontwikkeling van jonge mensen te bevorderen. Om te kunnen leren is motivatie nodig. Het verbeteren van leerprestaties is mede daarvan afhankelijk. Met nadruk wil de commissie wegblijven uit de vruchteloze discussie of het onderwijs primair is bedoeld voor kennisoverdracht, of dat juist opvoeding en vorming het primaat hebben. Wanneer school een veilige en interessante plek is van waaruit kinderen de wereld kunnen gaan ontdekken, versterkt dat de nieuwsgierigheid en de wil om te leren. Dat komt niet in plaats van wetenschappelijk bewezen interventies om achterstand te bestrijden, maar is in zichzelf een zeer krachtige manier om achterstand tegen te gaan.
Dit vereist meer ruimte voor scholen om die veilige en interessante plek te organiseren en leraren daarin te ondersteunen, flexibel om te gaan met toetsen en toezichthouden.
Het advies geeft ook een stem aan “kinderen [die] hard zijn geraakt door de pandemie. Vooral degenen die ook voor de crisis al in achterstandsituaties verkeerden en kwetsbaar waren” en vervolgt:
Belangrijker nog is dat op de scholen zèlf de verhalen van kinderen tot hun recht komen en serieus worden genomen. Scholen doen daarvoor hun best maar komen er soms te weinig aan toe. Dat ‘gezien en gehoord’ worden is voor elke leerling van belang. Maar de optelsom van alle verhalen en ervaringen kan ook een duidelijk en krachtig beeld geven wat er nodig is om kinderen weer perspectief te bieden.
ten slotte
Kinderen hebben tijdens de lockdowns in hun ontwikkeling stilgestaan. Ze hebben weinig sociale vaardigheden en geven het snel op als het iets moeilijker wordt. De resultaten van twee jaar voornamelijk online lessen zijn een laag zelfbeeld, weinig zelfvertrouwen en weinig doorzettingsvermogen. Het is mij dan ook een raadsel hoe de overheid kan denken dat online lessen de toekomst hebben. Bedrijven als EdTech mogen dan beweren dat zij het onderwijs efficiënter en goedkoper kunnen maken, online onderwijs kan onmogelijk de rol van de leraar overnemen die kinderen kan aanmoedigen en motiveren, hen troosten en naar hun luisteren als ze er even doorheen zitten.
Het is dan ook belangrijk dat leraren zich in die bekwaamheden verder ontwikkelen. Daarbij horen: een goed gesprek voeren met kinderen waarbij vooral geluisterd en niet geadviseerd wordt, en het begeleiden van onderpresterende leerlingen in groepjes en individueel. Zie het menu van deze website voor trainingen en workshops op scholen.
Onze droom is dat op een dag ons werk overbodig wordt en scholen deze expertise in ruime mate in huis hebben, en wij van onze oude dag kunnen genieten.
Herzien vrijdag 24 juni 2022.
